[Column] David de Jong: de veiling van radiofrequenties gaat beginnen, de regels staan vast

De veiling van de landelijke radiofrequenties gaat beginnen. De regelingen zijn inmiddels officieel vastgesteld. Tijd om een en ander nader te beschouwen en te analyseren.

Staatssecretaris Gunay Uslu (D66) schreef dat er 10 belangstellenden worden verwacht voor één of meer van de negen te veilen radiofrequentiepakketten. Tuurlijk zullen Talpa Network, DPG Media, Mediahuis (Audiohuis), RadioCorp, FD Mediagroep (HAL) en Kink zich hoogstwaarschijnlijk melden als aanvragers met de backing van hun eigenaren. De vraag is wel, wie verder?

In 2003 bracht de veiling inclusief het toenmalige eenmalige bedrag 317 miljoen euro op en een jaar later betaalde het failliet gegane Arrow Jazz FM nog eens 8,5 miljoen euro. In 2003 was de verdeling nog zonder de in 2011 meegegeven DAB+-frequenties waar de radiostations in ruil voor een gratis verlenging van 6 jaar, beloofden in te investeren.

De regering heeft gesteld minimaal 73,7 miljoen euro op te willen halen en minimumbedragen per kavel vastgesteld.

DAB+ is nog steeds niet het beloofde succes. Het Centraal Bureau van de Statistiek becijferde dat in 2021 23 procent van de huishoudens een of meer DAB+-radiotoestellen in bezit heeft. Natuurlijk moeten auto’s sinds 20 december 2020 verplicht DAB+ ingebouwd hebben als deze voor het eerst verkocht worden, maar het gaat langzaam.

Tot 2035 FM

En dat vindt minister Micky Adriaansens (VVD) ook. En dus stelde zij vast: de komende 12 jaar blijft er gewoon FM. Geen discussie, er is toch geen ander gebruik voor deze frequentieband voorzien, DAB+ schiet niet echt op en er is ook geen zicht op een snelle digitalisering.

Het is misschien iets losser beschreven dan dat de minister officieel heeft opgeschreven maar het komt hierop neer. Internetbeluistering lijkt een veel grotere vlucht te nemen bovendien. Dat geldt niet alleen in Nederland, maar op heel veel plekken. Dit alles betekent weliswaar 12 jaar rust, maar ook vasthouden aan FM. Over een optie tot digitalisering van de FM-band zoals in de Verenigde Staten is gebeurd (HD Radio), heeft niemand het.

En de radiobranche: vooral stilte!

Het was eigenlijk vooral stil in de radiomarkt. Vanaf de zomer van 2022 heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gewerkt aan hoe de radiomarkt er de komende 12 jaar uit zal komen te zien.

Hoe anders waren de situaties in de aanloop naar de frequentieverdeling van 2003. Er werd toen heel hard gelobbyd en dat ook via de media en de eigen media. Radiodirecteuren en eigenaren waren niet te beroerd om hun stem luidkeels te laten horen waarom het o zo onterecht, oneerlijk en onjuist was waar Den Haag mee bezig was in aanloop naar de verdeling.

Werkt stille diplomatie?

Nu is het 2023. Stille diplomatie is de norm is geworden, vooral niet te veel vertellen want o jee straks gaat het verkeerd. In 2020-2021 werd nog wel enigszins naar buiten gebracht dat men toch echt drie jaar diende te verlengen om de sector lucht en zekerheid te geven. Daarna werd het vooral stil.

Eerst was er de rechtszaak Rotterdam die door Kink was aangespannen die zou leiden tot een verplichting tot herverdeling van landelijke radiofrequenties. Daarna durfden weinigen nog iets te zeggen, want het College van Beroep voor het Bedrijfsleven moest nog spreken.

Ondertussen bereidde Micky Adriaansens en haar ministerie en ook de Rijksdienst Digitale Infrastructuur (voorheen Agentschap Telecom) de regelingen voor. Talpa Network morde een klein beetje dat er per onderneming nog drie kavels per partij mochten (ze hebben er vier), maar zat nog midden in de overnamebeoordeling van de ACM die werd afgekeurd. En daarna was het credo vanuit de VCR (Nederlandse Vereniging van Commerciële Radio) en de individuele radiobedrijven: we gaan een veiling in, we mogen niet meer praten!

Alsof de overheid strikte censuur heeft opgelegd. Het zijn keuzes om niet te praten over het vastzetten van het radioveld voor 12 jaar, over het afschaffen van de clausuleringen voor jazz/klassiek, recente muziek, niet-recente muziek, over het laten veilen van de geclausuleerde nieuws- en Nederlandstalige frequentiepakketten. Het zijn keiharde beleidskeuzes, maar de radiosector hulde zich vooral in stilzwijgen toen de regels gemaakt werden. In 2003 was het nog een vergelijkende toets met financieel bod, toch iets anders dan een pure veiling!

Geld en journalistiek?

Het is jammer, want de neoliberale doctrine van geld en journalistiek gaat soms lastig samen. Nota bene de FD Mediagroep waarbij de F staat voor Financieel, lobbyde eigenlijk als enige openlijk succesvol om op zijn minst nog de minimum hoeveelheid nieuws en informatie omhoog te krijgen (was 50 procent), opdat niet een general-intereststation dat kavel zou innemen.

Geen rare gedachte; de minister nam het idee over en nu moet er minimaal 70 procent nieuws worden uitgezonden van 07:00 tot 19:00 uur. Toch blijft het raar dat er voor het kunnen runnen van een nieuwsradiostation als enige instrumentarium gekeken wordt naar hoeveel geld men biedt.

Je weet van tevoren al dat wie fors daarop gaat bieden dat nooit gaat terugverdienen en de gelden aldus uit andere middelen investeert. BNR Nieuwsradio betaalde in 2003 2,2 miljoen euro. Gaan DPG Media en/of Mediahuis toch proberen ook een nieuwsradiostation (AD Radio, NRC of Telegraaf Radio) te maken? Of gaat VodafoneZiggo er een sportnieuwsradiostation (Ziggo Sport Radio) op runnen? Het zijn maar gedachtes en de vraag is wat er gaat gebeuren.

Verkeken en faillissementen

In 2003 verkeek Duncan Stutterheim (ID&T) zich met het toenmalige Slam!FM door in totaal 4,9 miljoen euro neer te tellen voor het geclausuleerde kavel voor niet-recente muziek wat leidde tot grote problemen.

RTL Nederland betaalde in 2003 nog 25,4 miljoen euro voor het Nederlandstalige kavel met het teloorgegane RTL FM. Herbert Visser van 100 procent NL (RadioCorp) wist in 2006 dankzij rechtszaken gelijk te krijgen in de stelling dat 70 procent meer dan 35 procent aangeboden Nederlandstalig muziek is en verkreeg het kavel voor zijn bod van 8000 euro (exclusief het eenmalig bedrag dat oorspronkelijk 2,4 miljoen euro was).

Ondanks dat al becijferd was dat met een veiling partijen kunnen overbieden en dan failliet kunnen gaan, is dat ook daadwerkelijk gebeurd met twee kavels in 2009 met het faillissement van het toenmalige Crosspoints (Arrow Classic Rock en Arrow Jazz FM).

De grote vraag is aldus wat er nu gebeurt, nu RadioCorp na zijn 17-jarig bestaan moet gaan bieden in een veiling. En dit om te zorgen voor de continuïteit van radiostations die thans nog op geclausuleerde pakketten uitzenden, nu geen sprake meer is van een vergelijkende toets. De radiosector hoorden we er niet over morren toen deze regeling gemaakt werd.

Het is opvallend dat de culturele sector zich niet roerde in een discussie over het afschaffen van het klassieke/jazzkavel (nu door Sublime in gebruik). In 2003 was er best protest toen het toenmalige Classic FM (thans ClassicNL) uit de ether verdween. Sindsdien is wat vandaag NPO Klassiek is de enige klassieke radiozender.

De politiek in Den Haag lijkt alles best te vinden en de huidige staatssecretaris van OCW stelt dat juist op voordracht van een aangenomen motie uit 2018 van de liberaal noemende partijen D66 en VVD de clausuleringen juist zijn geminimaliseerd omdat deze belemmerend en niet meer zouden passen in het huidige medialandschap zouden zijn. Om alles nog goed geheim te houden zijn zelfs geheime uitzendlicenties toegestaan bij het Commissariaat voor de Media.

In dit kader is de timing uitermate ongelukkig van de start van de lancering van het gewijzigde luisteronderzoeksmethode. Op 1 februari 2023 lanceerde NMO (Nationaal Media Onderzoek) die. Investeerders en financiers moeten geloven dat alles hetzelfde blijft in de sector ook nu totale beluistering van het medium minder blijkt, luistercijfers anders blijken te zijn, maar het campagne-effect hetzelfde is.

In augustus 2023 zal blijken hoe het radiolandschap er per 1 september 2023 uitziet. Nieuwkomers krijgen tot 1 december 2023 de tijd om hun verworven frequentienetwerk in gebruik te nemen.

Regionaal landelijk maken

Uitvallers kunnen altijd de truck toepassen om regionaal verder te gaan. DPG Media doet dat nu door met Joe via een productieovereenkomst in de Randstad (voorheen met Qmusic non stop maximum Hits) als supraregionaal netwerk een landelijk merk exploiteren via en met anderen. Talpa Network doet datzelfde met Radio 10 Brabant. Immers, regionale commerciële radiozenders blijken in de praktijk niet zo regionaal te hoeven zijn als het lijkt; landelijke merken mogen worden ingezet en koppelingen alsmede lichte verschillen mogen ook.

Onrustig half jaar

Ondanks de stilte vanuit de radiobedrijven belooft het komende half jaar aldus toch spannend te worden. Het zal nog lang onrustig blijven in radioland (en bij alle werknemers). De enige die zeker is van zijn landelijke frequenties is de NPO.

---

David de Jong is als journalist werkzaam bij onder meer Marketing Report.