[Column] David de Jong: dubbele moraal van overheid en industrie bij ongezonde reclames?

En ineens waren daar discussies over reclame voor online gokken, alcoholreclame en last but not least ongezonde voeding. Ook het moddergooien is begonnen omdat op geen van deze onderwerpen overheid en industrie het eens kunnen worden over hoe daarmee om te gaan. De leidraad daarbij is dat het eigenlijk allemaal producten zijn die ongezond zijn bij herhaald gebruik en bij veelvuldig gebruik of gebruik op jonge leeftijd: het maakt meer kapot dan je lief is (naar een oude alcoholpreventiereclame).

Het Nederlandse poldermodel piept en kraakt op dit vlak en lijkt niet te werken op dit vlak. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) zei al dat het niet te doen is als je de industrie aan tafel laat bij gesprekken over preventiebeleid. Dat werkt simpelweg niet, de belangen lopen te veel uiteen. De logica is ook dat bedrijven die hun omzet halen uit producten die verslavend (kunnen) zijn en waar jonge mensen extra gevoelig voor zijn, in de kern totaal andere doelstellingen hebben dan gezondheidsorganisaties en de overheid die als kerndoel behoren te hebben op te komen voor de gezondheid en veilgiheid van de hele bevolking.

Alcoholreclames

Maarten van Ooijen, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn & Sport (ChristenUnie) zat aan tafel bij het NPO-programma Op1 (Omroep MAX).  Hij stipte het probleem van marketing aan. Helaas kwam het interview niet goed uit de verf omdat de interviewers Charles Groenhuijsen en Carrie ten Napel niet doorvroegen en meer geïnteresseerd leken te zijn in de mening van tafelgenoten dan de achtergronden die de staatssecretaris kon vertellen.

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft de staatssecretaris dat er urgentie nodig is en concrete actie om het preventieakkoord waarin doelen zijn opgenomen over alcoholgebruik te realiseren. De staatssecretaris zegt begrip te hebben voor het idee van de WHO dat volksgezondheidsdoelstellingen leidend moeten zijn, en dat er bescherming moet zijn tegen inmenging van commerciële belangen.

Rol regering

In het regeerakkoord is opgenomen dat mengformules van alcoholgebruik toe worden gelaten via het reguleren van blurring in winkelgebieden op een verantwoorde manier waarbij streng wordt toegezien op alcoholmisbruik. Dit door de VVD ingediende initiatiefvoorstel maakt het mogelijk dat drank op allerlei plekken genuttigd kan worden waar dat niet de hoofdzaak is. De horeca zou zijn drankmonopolie verliezen, alcohol zou dan worden genormaliseerd. Zo kan wijn en bier – als dit plan doorgaat – bij de kapper, in de supermarkt en elders worden gedronken.

Dit plan ondermijnt in feite de doelstelling om alcoholgebruik te beperken en is in feite ook de doodsteek voor het alcoholpreventiebeleid. Officieel heeft ook staatssecretaris Maarten van Ooijen zich hieraan gecommitteerd. Het wetsvoorstel hiertoe is in 2018 door toenmalig kamerlid Erik Ziengs ingediend waarbij Thierry Aartsen de verdediging heeft overgenomen; het is trouwens in de Tweede Kamer stil op dit onderwerp, maar het vertroebelt wel alle discussie. Aanpassing van het regeerakkoord op dit punt zou helpen.

Diametraal oneens

In het algemeen zijn de industrie enerzijds en gezondheidsorganisaties het diametraal oneens waarbij de industrie zich vooral wil concentreren op problematisch alcoholgebruik terwijl gezondheidsorganisaties vinden dat alcoholgebruik leidt tot problematisch alcoholgebruik waardoor alcoholgebruik in het algemeen moet worden ingeperkt.

De industrie is bang voor nieuwe wettelijke maatregelen terwijl overheid en de gezondheidsorganisaties daar juist voor pleiten. Wel lijken alle partijen het erover eens op dat bestaande maatregelen moeten worden nageleefd, wat eigenlijk niet gebeurt. De overheid lijkt in te zetten op duidelijke(re) regels omtrent marketing. De industrie wil toezicht in de eigen branche organiseren, maar voelt niet voor extra regels. De gezondheidsbranche pleit dan weer voor een totaalverbod van reclame en marketing.

Soortgelijke discussie omtrent ongezond eten en reclame voor online gokken

Er zijn eigenlijk soortgelijke discussies gaande omtrent ongezond eten en online gokken. Ook daar lijkt voorlichting alleen maatschappelijk niet altijd meer aanvaard. En dus komt er een reclameverbod voor jongeren onder de 24 aangaande online gokken. Het probleem is natuurlijk dat de wereld is gewijzigd ten opzichte van waar wet- en regelgeving op gebaseerd was ooit: radio, televisie, tijdschriften, kranten, folders en buitenreclame zijn lang niet meer alleen het enige medium om publiek te bereiken. Social media, apps, OTT/AVOD-aanbod en websites zijn de plekken waar mensen beïnvloed kunnen worden en met name jonge mensen. Influencers bestonden 15 jaar geleden niet echt, maar wet- en regelgeving is over deze uitingsvormen er nog nauwelijks. 

En dus is een bredere discussie over hoe en wat je nu wel of niet wenselijk vindt vanuit een gezondheidsaspect in marketing en reclame, met het daarbij in ogenschouw nemen van alle digitale media die bestaan, aan de orde. Nu gebeurt dat telkens op deelonderwerpen.

Uiteraard zal de industrie van alcohol, online gokken, ongezond voedsel alsmede een ieder die daar de omzet uithaalt, zaken proberen te minimaliseren, ontkennen of chaos opwerpen. Dat is logisch; immers zodra omzetten in het geding komen, worden alle mogelijke manieren om te voorkomen dat die onder druk komen, ingezet. Het gebeurde ook met roken.

Poldermodel werkt hier niet

In die zin werkt het poldermodel niet goed hierbij. Veelzeggend is dat Nederland één van de laatste Europese landen was waar het algehele rookverbod op openbare plekken werd ingevoerd. Niemand zal kunnen ontkennen dat alcohol, ongezond voedsel en online gokken verslavende elementen kent en een recept kan zijn voor de destructie van personen. Net zoals moeilijk te ontkennen valt dat alcohol bij opgroeiende mensen tot ver in de 20 simpelweg schadelijk is, net zoals de gevolgen van het eten van teveel ongezonde voeding en het niet door hebben van de verslavingseffecten van zowel alcohol, ongezonde voeding en online gokken.

Overheid en industrie nemen onvoldoende verantwoordelijkheid

Anderzijds kan ook niet beweerd worden dat de industrie zijn verantwoordelijkheid volledig ontloopt. Maar het is met name de overheid zelf die keer op keer een bedenkelijke rol heeft: te weinig handhavers en middelen daarvoor beschikbaar stellen, te laat inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen, hypocriet beleid als blurring willen toestaan en eerst wel de gehele markt opengooien voor online gokreclames waarna die halsoverkop alsnog ingeperkt en daarna dicht moet.

Dit nog los van het gegeven dat de Nederlandse overheid zelf een belangrijke speler is in de gokmarkt met bijvoorbeeld de Nederlandse Loterij waar de Toto onder valt; net als de staatscasino's van Holland Casino. Menig oud-politicus is er trouwens in actief, van Alexander Pechtold (D66) tot Helma Lodders (VVD) verdienen er dankzij lobby- en toezichtbaantjes extra brood mee, net als menig bestuurder van andere overheidsbedrijven. Aan de ene kant reguleert de overheid dus en aan de andere kant heeft de overheid een commercieel belang dat deze bedrijven een goede en steeds grotere omzet draaien.

En dan de ongezonde voeding. Daar is de conclusie simpel: Supermarkten en aanpalende industrie gaan vrolijk door met het promoten van ongezonde voeding terwijl ze anders hadden beloofd en afgesproken. Niet handig. Blijkbaar kan het ook daar alleen met wet- en regelgeving van overheidswege?

Reclame- en sponsorverboden?

Komen er dan straks nog meer reclame- en sponsorverboden die op alle media inclusief digitale media van toepassing zijn? Het lijkt er wel op. Bij de reclames voor online gokken lijkt dat een utigemaakte zaak, al proberen tv-exploitanten en anderen nog te lobbyen om dat te voorkomen. Sommigen vinden dat betutteling. Anderen noodzakelijk kwaad. Het lastige is ook dat iedereen wel eens iets ongezonds eet, een wijntje of biertje neemt, maar de vraag is vooral zijn we als mens in staat om ons te beheersen? In de kern veelal niet anders hadden verslavingsinstellingen, ziekenhuizen, diëtisten en anderen daar niet zoveel werk aan. Dit aspect maakt het lastig.

                                                                                                                                                      ---

David de Jong is als journalist werkzaam bij onder meer Marketing Report.

Lees ook:

01-10-2022 | [Column] David de Jong: Lukt het nu wel met innovatievisie mediasector?
10-09-2022 | [Column] David de Jong: Gunay Uslu slaat plank mis met adviescollege landelijke publieke omroep
06-09-2022 | [Column] David de Jong: Ander logo KRO-NCRV voorbeeld overbodigheid publieke omroepverenigingen
02-09-2022 | [Column] David de Jong: Is einde van RTL XL een einde van gratis RTL-programma’s en een boost voor Videoland?
27-07-2022 | [Column] David de Jong: Gevolgen Franse situatie TF1/M6 voor RTL Nederland/Talpa Network?