[Column] Michiel Frackers: Zin en onzin van carbon credits en Bitcoin halving

Deze week vonden twee schijnbaar onvergelijkbare congressen plaats: het Singaporese staatsfonds Temasek organiseerde EcoSperity in Singapore en in het verzonken Dubai werd Token 2049 gehouden, het halfjaarlijkse feestje van de cryptofans. In Dubai ging het vooral over Bitcoin en in Singapore over koolstofkredieten, carbon credits. Twee ondoorzichtige, matig gereguleerde markten die vanwege hun onmiskenbare nut toch miljarden van investeerders aantrekken.   

Zelf was ik in Singapore bij de Climate Summit 2024, onderdeel van EcoSperity, georganiseerd door Temasek-dochter GenZero, dat met vijf miljard dollar probeert investeringen te doen die klimaatverandering tegengaan. Het ging bij deze klimaatconferentie afgelopen week vaak over de twijfel die in de ‘climate tech-sector‘ is ontstaan over de kwaliteit van carbon credits sinds The Guardian en Die Zeit er vorig jaar vernietigende artikelen over publiceerden.

In plaats van fossiele brandstoffen uit te faseren, zijn er jaren verloren gegaan en is enorm veel geïnvesteerd in de vage koolstofcompensatieschema’s die koolstof verhandelen, beperken en opvangen, zonder de CO2-uitstoot die zorgt voor de klimaatopwarming daadwerkelijk te verminderen.

De vrijwillige markt voor carbon credits (voluntary carbon market, VCM) is naar schatting zo’n twee miljard dollar per jaar groot en bestaat uit een complex netwerk van ontwikkelaars, registers, handelaren, makelaars en investeerders, waardoor het lastig is om de effectiviteit van compensatieprojecten vast te stellen.

Een dor park verwijdert geen CO2

Eerder trok komiek John Oliver, de Engelstalige tegenhanger van Arjen Lubach maar dan met slechter haar, in zijn show Last Week Tonight fors van leer tegen de luchtfietserij in carbon credits die vooral was ontstaan na COP21, de klimaatconferentie in Parijs. Daar spraken in 2015 bijna tweehonderd landen af dat carbon credits het belangrijkste instrument zijn om de opwarming van de aarde te beperken tot anderhalve graad.

Ik was een aantal dagen aanwezig bij COP21 in Parijs en heb toen uren geluisterd naar experts die uitlegden hoe het ‘beperk en verhandel’-systeem zou gaan leiden tot minder CO2-uitstoot, maar begreep er weinig van. Helaas terecht, want uit onderzoek blijkt dat bosbouwcompensatieprojecten, goedgekeurd door ‘s werelds grootste certificeringsinstanties en gebruikt door Disney, Shell, Gucci en andere grote bedrijven, grotendeels waardeloos zijn en de opwarming van de aarde zelfs kunnen verergeren.

De recente kritische mediageluiden hebben veel effect gehad, want de tijd dat een leipe dictator een dor park kon aanwijzen waarvan vervolgens de niet bestaande carbon credits meerdere keren werden verkocht aan bijvoorbeeld een niets vermoedende Europese boerenleenbank, waarna de bomen alsnog werden gekapt en het hout verkocht, lijkt voorgoed voorbij.

De toekomst is aan carbon removal credits

Er heerst brede consensus dat compensaties uitsluitend emissies moeten compenseren die onmogelijk te vermijden zijn. De focus moet echter liggen op manieren om CO2 blijvend uit de atmosfeer te halen, want alleen beperking van uitstoot is niet genoeg. Projecten die CO2 permanent verwijderen leveren geen carbon credits op, maar de veel relevantere carbon removal credits. 

Juist door het ontstaan van carbon removal credits is de verwachting van onder andere Morgan Stanley dat de markt van carbon credits in 2030 zal zijn vervijftigvoudigd naar honderd miljard dollar. De gedachte is simpel: koolstof wordt steeds duurder, want fiscaal zwaarder belast, hetgeen in combinatie met hogere kwaliteit carbon removal credits zal leiden tot veel meer vraag tegen een hogere prijs, die wordt opgelegd door overheden.

Met excuses voor alle afkortingen, want mensen in deze tak van sport zeggen liefst dat hun lupa in de liboza zit in plaats van lunchpakket in de linkerbovenzak, maar goede voorbeelden van carbon removal projecten zijn:

• Bio-energie met afvang en opslag van koolstof (BECCS): Deze technologie vangt CO2-uitstoot van biomassacentrales af en slaat deze ondergronds op.
• Directe Luchtcaptatie (DAC): Dit zijn technologieën die koolstofdioxide rechtstreeks uit de lucht afvangen. De opgevangen koolstof kan vervolgens ondergronds worden opgeslagen of worden gebruikt voor de productie van koolstofarme brandstoffen. 
• Oceaan fertilisatie, of oceanische bemesting (OF): Oceanische bemesting omvat het toevoegen van voedingsstoffen, meestal ijzer, aan de oceaan met het doel de groei van fytoplankton te stimuleren; en voor wie net als ik niet geheel thuis is in de magische wereld van fytoplankton, dat zijn microscopische zeeplanten die koolstofdioxide opnemen door fotosynthese. Wanneer dit fytoplankton sterft en naar de oceaanbodem zinkt, kan het de vastgelegde koolstof meedragen en deze voor lange perioden opslaan.

Hoewel er nog meer onderzoek moet worden gedaan naar mogelijke lange termijn effecten van oceaan fertilisatie, lijkt dit een zeer goedkope en effectieve manier om koolstof te verwijderen en klimaatopwarming tegen te gaan. 

Voor wie meer wil weten over de noodzaak van carbon credits en de problematiek rond de kwaliteit ervan, heb ik dit artikel geschreven met korte samenvattingen van zeven relevante publicaties van ondermeer Morgan Stanley, Harvard Business Review en S&P Global.)

Hoe realiseren en financieren we CO2 opvang?

Bedrijven richten zich, met het naderen van hun streefdata voor ‘net zero’-emissies, steeds meer op carbon credits om hun doelstellingen te behalen. Op dit moment is de markt voor carbon credits met eerder genoemde twee miljard dollar wereldwijd echter veel te klein om de volledige impact van bedrijven op het milieu te verkleinen.

Klimaat-startups hebben veel meer financiering nodig om hun technologie te ontwikkelen. Bedrijven moeten eerder financier worden van carbon removal-technologie en zich eerder committeren om toekomstig klant te worden, zei Meghan Sharp van Decarbonization Partners, een joint venture tussen BlackRock en Temasek.

Het kwam in eerste instantie vreemd over dat juist Sharp, die de miljarden beheert van twee van ‘s werelds grootste investeerders, een oproep doet aan andere bedrijven om ontwikkelaars van klimaattechnologie te financieren. Maar ze had een punt, dat werd geïllustreerd door Henrik Wareborn van het duurzame brandstoffentechnologiebedrijf Velocys.

Wareborn sloot een liefst 15-jarige afnameovereenkomst met Southwest Airlines. Deze overeenkomst werd al in november 2021 getekend, jaren voordat Velocys’ bioraffinaderij commercieel brandstof gaat leveren. Southwest Airlines financiert dus feitelijk de creatie van klimaat-technologie die het zelf gaat gebruiken.

Sharp noemde als tweede voorbeeld een miljardenlening van het Amerikaanse Department of Energy aan Monolith, een bedrijf in schone waterstof en materialen dat door Decarbonization Partners werd gefinancierd. Met dit geld kon Monolith zijn productiefaciliteiten in Nebraska uitbreiden en Michelin en Goodyear, twee van ‘s werelds grootste bandenfabrikanten, als klanten verwelkomen.

“Dit is een voorbeeld van hoe bedrijven ook een rol kunnen spelen, niet door het project zelf te financieren, maar door het project veiliger en investeerbaarder te maken via dit soort afname-overeenkomsten.” aldus Sharp. Investeerders zullen immers sneller investeren in een startup die al omzetgaranties heeft van multinationals.

Tesla haalde in 2023 1.8 miljard dollar omzet uit carbon credits

De Amerikaanse giganten Apple, Tesla en Salesforce lopen ieder op eigen manier voorop bij het gebruik van carbon credits. Apple maakte door gebruik van carbon credits de Apple Watch het eerste ‘carbon neutrale’-product.

Tesla verkoopt zelfs carbon credits, vorig jaar voor een recordbedrag van liefst 1.8 miljard waarmee de totale omzet die Tesla sinds 2009 behaalde uit carbon credits uitkwam op bijna negen miljard dollar.

Salesforce is de grootste werkgever in San Francisco en benoemde duurzaamheid al in 2022 als vijfde kernwaarde. Het bedrijf kondigde aan honderd miljoen dollar te besteden aan carbon credits en opende zelfs een eigen marktplaats voor carbon credit-projecten.

Tot mijn ontzetting bekende Salesforce’s Chief Impact Officer Suzanne DiBianca dinsdag tijdens de Climate Summit dat de markt van carbon credits nog zo in de kinderschoenen staat, dat het bedrijf na aankoop van carbon credits als transactiebewijs PDF-jes ontvangt met als het meezit nog een paar spreadsheets. Hierbij gebruikt elk register (zoals Verra, Gold Standard of American Carbon Registry) ook nog eens een eigen classificatiesysteem van carbon credits, waardoor standaardisering en vergelijking moeilijk, zo niet onmogelijk wordt.

Drie aanbevelingen uit Oxford

Een multidisciplinair team van de universiteit van Oxford publiceerde onlangs een vernieuwde versie van hun carbon credit handleiding voor bedrijven, genaamd de Oxford Offsetting Principles ‘flagship guidance’ – duidelijk geen tips van de LTS Zwak- en Wisselstroom uit Lutjebroek.

1. Geef prioriteit aan het verminderen van uw directe en indirecte emissies: verminder de noodzaak tot compensatie. 
2. Zorg voor de integriteit van koolstofcredits: credits moeten worden gemeten, gerapporteerd, geverifieerd en correct worden verantwoord. Investeringen die credits genereren, moeten aantoonbaar leiden tot additionele resultaten die niet zouden zijn gerealiseerd zonder die investering, een laag risico op terugval hebben en negatieve impact op mens en milieu vermijden.
3. Zorg voor transparantie – Maak uw huidige emissies, boekhoud- en verificatiepraktijken, doelstellingen en transitieplannen om netto-nul te bereiken openbaar, evenals het type credits dat u gebruikt, uw selectieproces en de verificatieprocessen die aan de credits zijn gekoppeld.

Je voelt het al aankomen: er is voorzover mij bekend vrijwel geen bedrijf in de wereld dat zich aan deze aanbevelingen houdt. Juist het openbaar maken, de derde aanbeveling, zou wettelijk vereist moeten worden, net zoals jaarcijfers moeten worden gepubliceerd.

Een wereld te winnen voor blockchain

Uiteraard moeten bedrijven zelf zorgdragen voor het verminderen van hun emissies. Maar juist bij het vastleggen, rapporteren en verantwoorden kunnen de transparantie en ‘onveranderlijkheid’ (immutability in blockchainspeak) van blockchain van cruciale waarde zijn voor het gehele carbon ecosysteem.

Het belangrijkste is dat de bron, de ‘veroorzaker’ van de CO2 verwijdering, helder zichtbaar is en de verwijdering permanent is. Door het juiste gebruik van blockchaintechnologie kan een markt ontstaan waarbij, om een eerder genoemd voorbeeld aan te halen, luchtvaartmaatschappijen de ontwikkeling van sustainable aviation fuel (SAF) voorfinancieren, zoals Velocys wordt betaald door Southwest Airlines. Dan hoeven overheden niet in te springen en alleen de druk opvoeren door belasting op koolstofuitstoot te verhogen.

Crypto ontmoet klimaat

Recent werd de VN-klimaatconferentie COP28 gehouden in Dubai, waar deze week crypto-congres Token 2049 plaatsvond. Terwijl tegelijkertijd de Ecosperity Week in het iconische Marina Bay Sands in Singapore werd georganiseerd, waar in september, niet geheel toevallig vlak voor de Formule 1 race, de Aziatische editie van Token 2049 wordt gehouden. Wellicht onderstreept het feit dat crypto-events plaatsvinden op dezelfde plek als klimaatconferenties, dat het niet zulke verschillende werelden zijn als vaak wordt gedacht.

Klimaat speelde overigens een grote rol tijdens de dagen voorafgaand aan Token 2049, toen aanhoudende regenbuien in de Golfregio zorgden voor enorme overstromingen in Dubai en het luchtverkeer grote problemen ondervond. Ook de voorbereidingen op Token 2049 vielen letterlijk in het water met overstroomde beursstands, maar het evenement vond zonder verdere grote problemen plaats.

Symbolisch halving moment

Het was bijna symbolisch dat de meest recente Bitcoin halving vrijdag plaatsvond tijdens Token 2049. Het Zeeuws-Turkse crypto-icoon Meltem Demirors legde op CNBC uit waarom de halving belangrijk is.

Terwijl de aandacht bij de halving uiteraard gericht is op de verwachte prijsstijging van Bitcoin, die al spectaculair was sinds de Bitcoin ETF’s ruim tien miljard dollar van beleggers aantrokken dit jaar, heeft de halving ook een interessant ‘energie-effect’.

Doordat de miners van Bitcoin na de halving minder verdienen, zal opnieuw sterk worden gekeken naar de kosten. Hierdoor is de verwachting, aldus Demirors, dat miners op zoek zullen gaan naar lagere energiekosten, naar meer duurzame energie en tevens hun machines zullen aanzetten tijdens daluren op het energienetwerk. Hopelijk wordt daarmee de CO2 uitstoot van Bitcoin verminderd.

Demirors wijst erop dat het ongebruikelijk is dat Bitcoin een nieuw hoogtepunt bereikte in maart, vlak voor de Bitcoin-halving, terwijl bij de laatste twee halvings het nieuwe hoogtepunt van Bitcoin negen tot twaalf maanden na de halving werd bereikt. Daarom betwijfelt ze of Bitcoin, zoals velen verwachten, snel door zal stijgen naar een nieuwe recordkoers richting de honderdduizend dollar.

De cryptomarkt beweegt op dit moment vooral zijwaarts, waarbij het lijkt alsof investeerders wachten op grote koerszwenkingen na de halving. Alleen XRP steeg onverwacht hard deze week: liefst 22%. 

Van iets grotere afstand bezien is het belangrijk om de bewegingen van het hele grote geld te volgen. Dan valt op dat BlackRock, ‘s werelds grootste investeerder met tien biljoen (tienduizend miljard) dollar belegd vermogen, heel actief is geworden op beide markten: Bitcoin en carbon removal technologie.