Onderzoekscommissie Van Rijn geschrokken en doet 15 aanbevelingen tegen grensoverschrijdend gedrag
Grensoverschrijdend gedrag speelt breed bij de landelijke publieke omroepen. Dit stelt de tijdelijke Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen (OGCO) die van de Raad van Bestuur van de NPO in december 2022 de opdracht kreeg die te onderzoeken. Het resulteerde in het rapport Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan: de zoekgemaakte verantwoordeljikheid.
Dit naar aanleiding van berichtgeving in De Volkskrant over gedragingen bij het toenmalige NPO-programma De Wereld Draait Door (BNNVARA en VARA) waarna ook situaties bij de NOS en andere grensoverschrijdende situaties bij de landelijke publieke omroep zijn betrokken.
Zeer geschrokken van de ernst
De commissie stelt zeer geschrokken te zijn van de ernst van de gedragingen en het aantal van 1484 medewerkers (van 1996 respondenten) die hebben aangegeven in het afgelopen jaar (van mei 2022 tot aan mei 2023) te maken te hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag of daar getuige van te zijn geweest.
Het gaat daarbij over pestgedrag (sabotage, roddelen, kwaadspreken, belachelijk maken, vertrouwelijkheid schenden, nergen of uitsluiten), intimiderend gedrag (verbaal geweld, intimidatie, stalken en lichamelijk geweld), seksisme (verbale intimidatie van vrouwelijke collega's, fysieke intimidatie van vrouwelijke collega's) en discriminatie (ongelijke behandeling op grond van diverse persoonskenmerken zoals mensen van kleur, of met een migratie achtergrond, zwangerschapsdiscriminatie, discriminatie richting mouders met kinderen of seksuele orientatie). Het meest komt pestgedrag voor, waarbij roddelen het meest voorkomt, gevolgd door belachelijk maken. Verbaal geweld komt ook relatief vaak voor.
Volgens de commissie zorgt het grensoverschrijdende gedrag voor fysieke, mentale en sociale schade bij medewerkers en de mensen om hun heen. Het zorgt bovendien voor een onveilige werkomgeving die creativiteit aantast, vernieuwing tegengaat en de samenwerking ondermijnt.
De commissie stelt verder vast dat de publieke omroepinstellingen en de NPO de afgelopen jaren een betere invulling hadden kunnen én moeten geven aan hun wettelijke zorgplicht voor medewerkers en dat zij onvoldoende professioneel zijn omgegaan met signalen van ongewenst gedrag.
De Wereld Draait Door en NOS
In aparte paragrafen wordt aandacht besteed aan De Wereld Draait Door en de NOS (waaronder NOS Studio Sport alsmede het NOS Journaal). Daarbij geeft de commissie aan te zijn geschrokken. De twee casussen laten volgens de commissie zien dat de signalen en negatieve ervaringen die medewerkers met de commissie hebben gedeeld, al langere tijd bekend waren bij leidinggevenden en directies, maar onvoldoende oog was voor de urgentie daarvan en de ernst van de negatieve ervaringen.
De hoofdredactie van NOS Studio Sport is inmiddels gewisseld, maar de directie van de NOS is aangebleven. Frans Klein, die Mediadirecteur was van 2004 tot 2014 bij de VARA en daarna directeur Video was bij de NPO, is na het op non actief gaan, inmiddels tv-directeur bij Talpa Network. Matthijs van Nieuwkerk is na zijn vertrek bij BNNVARA door RTL Nederland aangenomen om daar vanaf april 2024 weer programma’s te gaan maken.
Bij NOS Studio Sport en het NOS Journaal is volgens de commissie aan de hand van de vragenlijsten nog steeds sprake van meer grensoverschrijdend gedrag dan elders bij de landelijke publieke omroep met meer negatieve ervaringen op de werkvloer alsmede minder goede ervaringen op de werkvloer. Het gaat dan om pesten, seksisme, discriminatie en intimidatie. Gerard Timmer, oud BNNVARA-directeur is aangebleven als algemeen directeur van de NOS. De hoofdredactie van NOS Studio Sport is wel vervangen.
WNL en NTR
Ook is opvallend dat WNL als kleine omroepvereniging waar functies van hoofdredacteur, directeur en bestuurder samenvallen verhoudingsgewijs de meeste klachten verkreeg en met name pesten: roddelen, sabotage, negeren, kleineren en wegpesten van medewerken. Bert Huijsjes is sinds de start van WNL in 2011 de hoofdredacteur/directeur/bestuurder, waarbij Fons van Westerloo (sinds de oprichting) en (ex-) burgemeesters Mirjam van 't Veld en Bas Eenhoorn de Raad van Toezicht vormen. Ook de taakomroep NTR komt naar voren waarbij discriminatie, intimidatie en pesten vaker voorkomt en er gesproken wordt aan ontbrekende leiderschapskwaliteiten bij leidinggevenden en ontbrekend personeelsbeleid. Sinds kort is Lucas Goes de zakelijk directeur, terwijl Willemijn Francissen sinds 2017 de mediadirecteur is bij de NTR. Bij de NPO zelf komt intimidatie en pesten iets vaker voor, terwijl de directie negatiever wordt beoordeeld.
Conclusies
De Commissie concludeert dat er een grote groep medewerkers te maken heeft met pestgedrag, intimiderend gedrag, seksisme en/of discriminatie. Zowel de betrokken personen maar ook collega’s hebben daardoor te maken met gevolgen die soms langdurig kunnen zijn. Volgens de commissie draagt de aard van het werk bij de omroepen, de onzekerheid en hoge werkdruk.
Ook gebrek aan leiderschapscompetenties, gebrek aan zorgplicht en onvoldoende verantwoordelijkheid wordt benoemd. Ook hebben directies/besturen onvoldoende gedaan met de kennis en wisten ze te weinig over gedrag en cultuur op de werkvloer. Ze namen onvoldoende verantwoordelijkheid voor hun zorgplicht als werkgever en bedrijfsonderdelen werkten langs elkaar heen, waardoor er een verhoogd risisco ontstond van psychosociale arbeidsbelasting. De NPO en omroepinstellingen waren onvoldoende professioneel en doortastend daarbij, aldus de commissie. De werkwijze met externe productiehuizen wordt bekritiseerd.
Aanbevelingen
De commissie doet 15 aanbevelingen. Daarbij is de eerste aanbeveling om leiderschapscompetenties te ontwikkelen, met oog op de menselijke factor, waarbij ook aanfcht moet komen voor hoe directeuren, bestuurders en leidinggevenden te selecteren.
Verder wil de commissie dat er voorbeeldgedrag moet worden vertoond, presentatoren worden begeleid en tegen zichzelf beschermd, investeren in medewerkers, versterking van P&O functionarissen, niet wegkijken en elkaar aanspreken. Ook het laten zien wat gedrag doet, zorgen dat melden loont, het kijken naar patronen voorbij incidenten, het perspectief van bestuurders te verbreden met een maximale zittingstermijn inclusief het voorkomen van een banencarroussel, het versterken van raden van toezicht, alsmede toezicht in het algemeen zijn onderdeel van de aanbevelingen.
Verder stelt de commissie dat NPO een verbindende rol moet krijgen. Daarbij kan de NPO zorgen aan het committeren van omroepinstellingen aan een gemeenschappelijke gedragscode, het instellen van een klachtencommissie en het geven van second opinions. De concurrentie tussen omroepen kan volgens de onderzoekscommissie anders waarbij de toewijzingssystematiek van programma’s duidelijker en transpanter kan en meer samenwerking kan worden gedefinieerd. Onzekerheid over voortbestaan van programma’s kan leiden tot werkdruk. Verder beveelt de commissie aan geldstromen van productiehuizen te onderzoeken om te voorkomen dat zakelijke belangen tussen presentatoren en productiehuizen een rol kunnen spelen bij bepaald gedrag.
Bovenal adviseert de commissie: Doe normaal tegen elkaar.
Wijze van onderzoek
De commissie baseert haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen op diverse bronnen: de resultaten van een vragenlijst met ongeveer 2.500 respondenten, dossieronderzoek naar de invulling van de werkgeversrol door de omroepen, gesprekken met andere betrokkenen en met 40 functionarissen op alle niveaus van de omroepen. Het rapport beschrijft alleen gedragingen die door meerdere medewerkers en respondenten zijn beschreven ter bescherming van de medewerkers en respondenten.
Uit deze informatiebronnen heeft de commissie patronen van gedrag omschreven. De commissie sprak met ruim 200 mensen die hun ervaringen deelden en heeft zich bij haar bevindingen gebaseerd op terugkerende patronen in individuele ervaringen. De respondenten werken of werkten bij de NPO, diverse omroepen en programma’s en bieden een breed scala aan ervaringen, leeftijden, functietypen en persoonskenmerken. De commissie wil ook zo de stem van de werkvloer verstaan en verbinden aan een veiliger werkomgeving in de toekomst.
Het viel de commissie op dat verreweg de meeste mensen hun verhalen deelden om het in de toekomst voor een aankomende generatie beter te maken. De commissie hoopt dat dit ook gebeurt met haar onderzoek: niet omzien in wrok, maar lessen trekken voor de toekomst.
De commissie stelt dat ondanks dat productiehuizen niet zijn betrokken bij het onderzoek, mogelijk onderzoek daarnaar van belang kan zijn. Ook wijst de commissie erop dat de uitkomsten va nbelang kunnen zijn voor de commerciële omroepsector.
BNNVARA
BNNVARA heeft als enige betrokken omroep een persverklarring gegeven bij monde van Suzanne Kunzeler, directeur content en Lonneke van der Zee, de algemeen directeur. Zij schrijven dat de situatie bij De Wereld Draait Door geen nieuwe zaken aan het licht brengt. Wel raakt het de redactiecultuur opnieuw diep. En het zorgt voor schaamte en boosheid, zo stellen de directieleden die verder stellen dat dit ontstaat als er alleen maar aandacht is voor het eindresultaat en niet voor de mensen.
De aanbevelingen van de commissie zijn voor BNNVARA een bevestiging dat deze omroep de afgelopen jaren de juiste stappen heeft gezet om de sociale veiligheid binnen diens organisatie te verbeteren. BNNVARA heeft trainingen voor leidinggevenden en presentatoren gestrat, inclusiedialogen, gesprekscyclussen met medewerkers, een cultuuronderzoek en een risico-inventarisatie en evaluatie met nadruk op psychosociale arbeidsbelasting.
Overigens zijn ook situaties bij het BNNVARA-onderzoeksprogramma Zembla bekend geworden.
Het volledige rapport is hier te vinden.
Volg Marketing Report op LinkedIn!
Abonneer je op onze gratis dagelijkse nieuwsbrief
Registreer jouw bureau gratis in de Marketing Report reclamebureau database The List
Lees ook:
